του Wolfgang Münchau στο ft.com
Τελικά, οι Reinhart και Rogoff είπαν στους πολιτικούς αυτό που ακριβώς ήθελαν να ακούσουν
(σ.σ.: μπορείτε να διαβάσετε προκαταρκτικά εδώ:
«Το Πανεπιστήμιο της Μασαχουσέτης εντοπίζει λάθη και αποκαθηλώνει τη
μελέτη...
– “μπούσουλα” των Rogoff – Reinhart υπέρ της λιτότητας» και εδώ: «Λάθος υπολογισμοί Excel έφεραν παγκόσμια λιτότητα»).
Ο John Kenneth Galbraith κάποτε αποστόμωσε με τρόπο που έμεινε στην ιστορία το συνάδελφό του Milton Friedman, λέγοντάς: «Η ατυχία του Milton ήταν ότι οι πολιτικές του είχαν ήδη δοκιμαστεί».
Ακριβώς η ίδια παρατήρηση ισχύει πλέον για την Carmen Reinhart και τον Kenneth Rogoff.
Ειδικά στην Ευρώπη, οι πολιτικοί που δηλώνουν οπαδοί της λιτότητας
δοκίμασαν πολιτικές που η θεωρητική τους θεμελίωση στηρίζεται σ’ αυτή τη
θεωρία και οι συνέπειες ήταν καταστροφικές σε οικονομικό και
ανθρωπιστικό επίπεδο. Η πραγματική τραγωδία των δύο αυτών οικονομολόγων
του Harvard δεν ήταν τόσο η κακή χρήση των φύλλων εργασίας του Microsoft Excel, όσο ήταν η κακή χρήση του Power Point.
Διαφήμισαν με υπερβολικό τρόπο τα αποτελέσματά τους. Κάνοντάς το αυτό,
στην ουσία ακολούθησαν το χρυσό κανόνα της λαϊκίστικης δημοσιογραφίας:
αφού το απλοποιήσεις, στη συνέχεια προσπάθησε να το μεγεθύνεις μέχρι
υπερβολής.
Από το 2011 που δημοσιεύτηκε το βιβλίο τους-μπεστ σέλερ, με τίτλο «Αυτή τη Φορά είναι Διαφορετικά»
και ολοκληρώθηκε η έρευνά τους πάνω στη συσχέτιση του χρέους με την
ανάπτυξη, οι δύο αυτοί καθηγητές δεν επέτρεπαν καμία αμφιβολία πάνω στο
πόρισμά τους που έλεγε ότι σύμφωνα με τα δεδομένα υπάρχει ένα κατώφλι
στο 90% του χρέους ως προς το ΑΕΠ πέρα από το οποίο η ανάπτυξη μειώνεται
δραματικά. Πολλοί ήταν οι πολιτικοί που εξέλαβαν αυτόν τον κανόνα ως
υποχρέωσή τους να μειώσουν το επίπεδο του δημοσίου χρέους προς όφελος
της οικονομικής ανάπτυξης των χωρών τους. Έτσι οι καθηγητές Reinhart και Rogoff έγιναν οι πνευματικοί νονοί της λιτότητας.
Για να δει κανείς την τεράστια επίδραση
της θεωρίας τους στην ευρωπαϊκή συζήτηση, αξίζει να παραθέσουμε ένα
απόσπασμα από ένα λόγο του Olli Rehn, δηλ. του Επιτρόπου Οικονομικών
Υποθέσεων της Ε.Ε., προς το Συμβούλιο Διεθνών Σχέσεων, τον Ιούνιο του
2011: «Οι Carmen Reinhart και Kenneth
Rogoff θεμελίωσαν τον «κανόνα του 90%. Αυτό σημαίνει ότι χώρες με
δημόσιο χρέος που ξεπερνά το 90% του ΑΕΠ τους αναπτύσσονται πολύ πιο
αργά. Τα υψηλά επίπεδα χρέους μπορούν να αποδυναμώσουν την ιδιωτική
οικονομική δραστηριότητα και τον επιχειρηματικό δυναμισμό και έτσι να
παρεμποδίσουν την ανάπτυξη. Αυτό το συμπέρασμα είναι ιδιαίτερα σχετικό
αυτήν την περίοδο με τα επίπεδα χρέους στην Ευρώπη, τα οποία πλησιάζουν
το κατώφλι του 90%, ενώ οι ΗΠΑ το έχουν ήδη ξεπεράσει.»
Ο κ. Rehn μάλλον δεν είχε διαβάσει τα
πρωτότυπα άρθρα, τα οποία ήταν πολύ αμφίρροπα ως προς τα συμπεράσματά
τους, όπως άλλωστε τείνουν να είναι και τα περισσότερα ακαδημαϊκά άρθρα.
Οι πολιτικοί, όπως ο κ. Rehn, βρίσκονται συνέχεια σε αναζήτηση
οικονομικών θεωριών που φαίνονται αληθοφανείς και σύμφωνες με τις
βαθύτερές τους πεποιθήσεις. Στην Ευρώπη, οι περισσότεροι πολιτικοί έχουν
ελάχιστη επαφή με μακρο-οικονομολόγους που σκέφτονται εκτός των
καθιερωμένων πλαισίων. Είναι ξεκάθαρο, ότι οι περισσότεροι πολιτικοί δε
μπορούν να αντιληφθούν ότι οι κυβερνήσεις θα πρέπει να ξοδεύουν χρήματα
σε περιόδους ύφεσης. Είναι κάτι που δε συνάδει με τις προσωπικές τους
εμπειρίες, ειδικά αν προέρχονται από χώρες του ευρωπαϊκού βορρά. Μπορεί
πολλοί από αυτούς να έχουν διαβάσει την ιστορία της Μεγάλης Ύφεσης, αλλά
παρόλ’ αυτά θεωρούν ότι μία κεϋνσιανή αντίδραση είναι λιγότερο
αντιληπτή από τις κυκλικές πολιτικές της λιτότητας. Αν δύο από τους πιο
αναγνωρίσιμους οικονομολόγους στον πλανήτη έρθουν και τους πουν ότι το
ένστικτό τους ήταν σωστό όλον αυτό τον καιρό, τότε θα ήταν γι’ αυτούς
κάτι σα διπλή γιορτή. Θα ήταν αυτό το μήνυμα που πάντα περίμεναν να
ακούσουν.
Ο τρόπος με τον οποίο κατάλαβαν οι
πολιτικοί τη διατριβή των Reinhart και Rogoff περιλαμβάνει μέσα του δύο
πολύ μεγάλους μύθους. Ο πρώτος είναι ότι υπάρχει κάποιο κατώφλι όταν το
ύψος του χρέους φτάνει στο 90%. Ο δεύτερος έχει να κάνει με την
αιτιότητα.
Ο πρώτος μύθος καταρρίφθηκε την προηγούμενη εβδομάδα από τους ερευνητές του Πανεπιστημίου Amherst της Μασαχουσέτης Thomas Herndon, Michael Ash και Robert Pollin.
Τα διορθωμένα νούμερα που παρουσίασαν δείχνουν μία ελαφρώς αρνητικής
κλίσης συσχέτιση μεταξύ της ανάπτυξης και του χρέους. Οι οικονομολόγοι
πάντα καυγαδίζουν πάνω σε στατιστικά θέματα – όπως το πότε πρέπει να
χρησιμοποιήσει κάποιος τον μέσο median και πότε το μέσο mean. Όμως, όπως
και να το δεις, δεν υπάρχει με κανέναν τρόπο κάποιο δομικό σημείο
καμπής στο 90%. Δεν υπάρχει πουθενά κάποιο συγκεκριμένο ύψος χρέους που
να χαρακτηρίζεται γενικώς και αορίστως ως δομικό.
Για την πολιτική συζήτηση, αυτό τη σημείο
είναι τεράστιας σημασίας. Βγάζει εκτός επιχειρημάτων τη χρήση του
μαγικού αριθμού 90% – κάτι με το οποίο είναι κυριολεκτικά παθιασμένοι
ορισμένοι Ευρωπαίοι πολιτικοί, όπως ήταν παλαιότερα παθιασμένοι και με
το όριο του 3% στα ελλείμματα, το οποίο επίσης δεν έχει καμία απολύτως
θεωρητική βάση ως όριο.
Η μετατροπή των πάντων σε έναν απλό
αριθμό είχε ως συνέπεια την εμφάνιση υπερβολών στα αποτελέσματα. Η
αιτιότητα (στην υστέρηση της ανάπτυξης) μπορεί να μετακινηθεί από το
υψηλό χρέος μέχρι και στο χαμηλό χρέος, όπως άλλωστε υποθέτουν και οι
δύο αυτοί καθηγητές στα πρωτότυπα ακαδημαϊκά άρθρα τους, ή αντιστρόφως, ή
και προς τις δύο κατευθύνσεις. Αλλιώς η οποιαδήποτε συσχέτιση θα ήταν
κίβδηλη. Ή κάτι εντελώς διαφορετικό είναι υπαίτιο τόσο για το ένα, όσο
και για το άλλο. Βέβαια αν η αιτιότητα δεν είναι σαφής, τότε η ιστορία
αυτή γίνεται πολύ λιγότερο συγκινητική για κάποιον που επιβάλλει
πολιτικές. Θα μπορούσε κανείς να πει ισοδύναμα: οι άνθρωποι είναι φτωχοί
γιατί δεν έχουν λεφτά! Ή αλλιώς αφού έχεις ύφεση, το χρέος σου ως
ποσοστό αυξάνεται για τον πολύ απλό λόγω του ότι εκφράζεται ως ποσοστό
του μειούμενου ονομαστικού ΑΕΠ.
Η στατιστική δε μπορεί να σου πει τι
προκαλεί τι. Γι’ αυτό χρειάζεσαι μία θεωρία. Αλλά οι μακρο-οικονομολόγοι
δε διαθέτουν αυτή τη στιγμή μία θεωρία για το βέλτιστο επίπεδο χρέους. Η
μόνη γνωστή απάντηση είναι ότι αυτό εξαρτάται από το ύψος των
επιτοκίων, την ανάπτυξη, τον τύπο της οικονομίας, το καθεστώς
συναλλαγματικής ισοτιμίας, καθώς και από πολλούς άλλους παράγοντες.
Αντίθετα με τους καθηγητές Reinhart και
Rogoff, ο Friedman είχε όντως μία θεωρία κατά νου όταν επέβαλε το
μονεταρισμό στα τέλη της δεκαετίας του ’60 και σε ολόκληρη τη δεκαετία
του ’70. Δεν ήταν κάτι που προέκυψε από λάθος χειρισμό στο ισοδύναμο του
excel της εποχής του. Ήταν κάτι που είχε ισχυρή εμπειρική βάση. Η
θεωρία του μπορεί στη συνέχεια να απέτυχε, όμως είχε όλα εκείνα τα
προσόντα που έπεισαν τους μεγάλους κεντρικούς τραπεζίτες της εποχής
εκείνης να την εφαρμόσουν. Ο κανόνας του 90%, συγκριτικά, είναι
απίστευτα ανάξιος λόγου. Το σημαντικό είναι ότι ενώ ήδη αναιρέθηκε, θα
συνεχίσει σίγουρα να διαμορφώνει τις πολιτικές στην Ευρώπη τουλάχιστον
για κάποιο διάστημα ακόμη.
Έτσι οι καθηγητές Reinhart και Rogoff,
υποπτεύομαι ότι θα μείνουν επίσης στην ιστορία, ανάμεσα στους μεγάλους
οικονομολόγους που οι πολιτικές τους δοκιμάστηκαν…
μετάφραση RYaN
